تاریخچه بهداشت محیط در ایران
(به مناسبت یازدهم اسفند ماه روز ملی بهداشت محیط)
سازمان جهانی بهداشت (WHO) سلامتی را حالت کامل رفاه جسمی ،روحی و اجتماعی و نه فقط عدم بیماری یا ناتوانی تعریف کرده است، لذا بهداشت محیط همه عوامل محیطی موثر بر سلامتی انسان و هر بیماری با اتیولوژی محیطی را در برمی گیرد، بنابراین شامل علوم پزشکی ،بهداشت و حتی مسائل ژنتیکی نیزمی شود زیرا که بسیاری از عوامل محیطی باعث جهش ژنها شده و بعضی شرایط را برای انتقال بیماریهای ژنتیکی فراهم می آورند . بهداشت محیط بر عوامل بیماریزا و بیماریهای ناشی از آنها در سطح جامعه اشاره می نماید ،به عبارت دیگر در بهداشت محیط، جامعه جایگزین فرد بیمار شده و مورد مطالعه قرار میگیرد و اخیراً عوامل محیطی ناشی از فعالیتهای انسانی که منجر به فشارهای روحی می شوند از قبیل سر وصدا، ازدحام و شلوغی که مسائل مربوط به آنها زمانی از وظایف روانپزشکان و مهندسین شهرسازی بود در مباحث بهداشت محیط وارد شده است.
تاریخچه بهداشت محیط در ایران:
تا اواخر دوران قاجار هیچگونه نشانه ای از تشکیلات منظم و قانونی برای مدیریت امر بهداشت و درمان مملکت در دست نیست. سرتاسر کشور آماج یورشهای قحطی و بیماریهای واگیر دار بصورت اپیدمی بود. تنها تعدادی بیمارستان که اکثر آنها راخارجی ها اداره می کردند در گوشه و کنار مملکت وجود داشت. اولین قدم در راه تشکیل یک مرجع قانونی برای رسیدگی به سلامت مردم در کشور با تشکیل شورایی به نام هیئت صحیه (مجلس صحت) در محل دارالفنون برداشته شد و در سال 1300 وزارتخانه جدیدی بنام وزارت صحیه و فواید عامه تاسیس گردید. با تشکیل وزارتخانه و ادغام مجلس صحت با آن ،این مجلس به شورای عالی صحیه تغییر نام یافت و در سال 1305 اداره جدیدی به نام اداره کل صحیه عمومی مشغول به کار شد. باید دانست که در این سالها اکثرامور بهداشت شهری از قبیل نگهداری واداره شیرخوارگاه ها ، یتیم خانه ها و حمامهای عمومی جزءوظایف شهرداریها بود.در تاریخ 28/6/1320شمسی وزارت بهداری با تشکیلات جدید تاسیس گردید. در این سال امور بهداشت و درمان شکل قانونی یافت و برنامه هایی برای آن تدوین گردید. در سال 1332 اداره کل مهندسی بهداشت محیط وزارت بهداری تأسیس گردید و یکی از اهداف آن اجرای طرحهای توزیع آب سالم برای شهرها و روستاهای کشور بود که موفقیتهای زیادی بدست آورد و در سال 1342 بمنظور تأمین و تربیت نیروی انسانی دوره مهندسی بهداشت در دانشکده فنی و بهسازی محیط در بهداری شروع بکار نمود. شایان ذکر است در خرداد ماه 1334 قانون مربوط به مقررات پزشکی ، دارویی و مواد خوردنی و آشامیدنی تصویب گردید و در تبصره 12 ماده 39 آن اعلام نمود وزارت بهداری و شهرداریها مکلفند مراکزی که مواد دارویی و یا غذایی یا آشامیدنی می سازند یا می فروشند را بازدید و در صورت مغایرت با اصول بهداشتی اخطار صادر نمایند ودر صورت تخلف برابر مقررات اقدام نمایند که از جمله وظایف بهداشت محیط اجرای قسمتی از قانون فوق بود. در تیر ماه 1346 قانون مواد خوردنی،آشامیدنی تصویب گردید. و در سالهای 1347 و 1354 مورد اصلاح قرار گرفت و دستورالعملهای لازم را در مورد ساخت، توزیع و فروش مواد غذایی و آشامیدنی تعیین و مجازات متخلفین مربوطه را نیز اعلام کرد. در خرداد سال 1367 قانون تشکیلات و وظایف وزارت بهداشت توسط مجلس شورای اسلامی تصویب گردید و بند 2ماده 1 وظایف بهداشت اعلام می دارد: تأمین بهداشت عمومی و ارتقاء سطح آن از طریق اجرای برنامه های بهداشتی خصوصاً در زمینه بهداشت محیط ، مبارزه با بیماریها، بهداشت خانواده ، مدارس و آموزش بهداشت از وظایف وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی می باشد. بدیهی است که تا تاریخ فوق بهداشت محیط در سطح وزارتخانه تحت عنوان مدیریت بهداشت محیط فعالیت می نمود و سال 1367 با ایجاد سیستم های شبکه بهداشتی درمانی بعنوان یکی از اصول P.H.C انجام وظیفه می نماید و مسئولیت آبرسانی روستاها نیز از سال 67 به وزارت جهاد سازندگی واگذار گردید.
((آشنایی بابرخی وظایف بهداشت محیط ))
هیأت محترم وزیران در جلسه مورخ 24/4/1371 بنا به پیشنهاد وزارت بهداشت ،درمان و آموزش پزشکی در اجرای بند 2ماده یک قانون تشکیلات ووظایف بهداشت ، آئین نامه بهداشت بهداشت محیط را تصویب نمود.
تعریف بهداشت محیط : بهداشت محیط عبارتست از کنترل عواملی از محیط زندگی که به گونه ای روی سلامت جسمی ، روانی و اجتماعی انسان تأثیر می گذارند.
1- کنترل بهداشت آب آشامیدنی: بهداشت محیط به منظور حفظ سلامت و بهداشت مردم مکلف است کیفیت آب آشامیدنی عمومی را از نقطه آبگیری تا مصرف از نظر بهداشت تحت نظارت مستمر قرار دهد و سازمانها ، موسسات دولتی و خصوصی تامین کننده آب آشامیدنی عمومی موظف به رعایت همه ضوابط و معیارهای بهداشتی اعلام شده از طرف وزارت بهداشت بوده و باید همه اطلاعات لازم برای بررسی مورد یا موارد و تسهیلات بازدید از تأسیسات را در اختیار وزارت بهداشت قرار دهند.
2- کنترل بهداشتی اماکن عمومی: بازدید و بررسی وضعیت بهداشتی اماکن عمومی شامل اماکن متبرکه و زیارتگاهها ، زائرسراها ،هتلها ، مسافرخانه ها ، آسایشگاههای سالمندان ، آزمایشگاهها، حمامها، حمامهای سونا ، استخرهای شنا،سینماها ، پارکها ، مراکز تفریحات سالم، باشگاههای ورزشی ، ترمینالهای باربری،ترمینالهای مسافربری ،توالتهای عمومی، گورستانها و ....
3- کنترل بهداشتی مراکز تهیه وتوزیع ،نگهداری و فروش مواد خوردنی ، آشامدنی و بهداشتی: این کنترل شامل کارخانه ها، کارگاهها ، سردخانه ها ، اماکن و واحدهایی که به گونه ای نسبت به تهیه و توزیع ، نگهداری و فروش مواد خوردنی، آشامیدنی و آرایشی اقدام می نمایند، می باشد.
4- کنترل مراکز بهداشتی درمانی : این کنترل شامل بیمارستانها ، درمانگاهها ، مطبها ، آزمایشگاههای تشخیص طبی، بخشهای تزریقات و پانسمان ، طب هسته ای ، فیزیوتراپیها، رادیولوژیها، مراکز کاربرد پرتوهای یونساز در پزشکی و ... می باشد.
5- کنترل مراکز آموزشی و تربیتی : این مراکز شامل مدارس ، آموزشگاههای تحصیلی ، حوزه های علمیه ، دانشکده ها ، پرورشگاهها ، مراکز تربیتی ، شبانه روزی ها ، ندامتگاهها ، مهدکودکها ، آمادگیها ، خوابگاههای مراکز آموزشی و ... می باشد.
6- بررسیهای لازم در مورد تأثیرات هوای استنشاقی و سایر موارد موثر بر انسان و ارائه توصیه های ضروری به مراجع زیربط جهت اقدام.
7- نظارت بر امر مبارزه با بندپایان ، جوندگان و حیوانات ناقل بیمارها:(مراجع ذیربط ملزم به رعایت دستورالعملهای بهداشت محیطی می باشند) بمنظور جلوگیری از آلودگی محیط به سموم و مواد شیمیائی روشهای مبارزه از طریق بهسازی محیط ارجح می باشد.
8- ارائه دستورالعملها و توصیه های بهداشتی لازم به شهرداریها در تنظیم روشهای جمع آوری ، حمل ونقل و دفع زباله شهر و سایر خدمات شهری
9- بهداشت محیط در روستاها از طریق خانه های بهداشت ضمن آموزش مردم و جلب همکاری بین بخشی در زمینه مسائل بهداشت محیطی از قبیل جمع آوری ، حمل و دفع زباله، دفع بهداشتی مدفوع، کود حیوانی، بهسازی معابر و جداسازی محل نگهداری دام وطیور از محل سکونت نظارت و پیگیری لازم را داشته و در جهت بهسازی منابع و کنترل کیفی آب آشامیدنی ، جمع آوری و دفع بهداشتی فاضلابها ، کنترل اماکن عمومی و مراکز تهیه و توزیع و فروش مواد غذایی اقدام می نماید.
گردآورنده:محمد جوادمحمدی-کارشناس بهداشت محیط
